Verschil tussen restaureren en reviseren

Het verschil tussen restaureren en reviseren

Als een pianotechnicus een offerte maakt, reclame maakt, of op zijn website schrijft over het opknappen van een vleugel of piano, dan gebruikt hij vaak termen als restauratie en revisie. Soms zelfs hippe termen als re-newen, refurbishen of terugrepareren. De meeste technici hebben deze woorden doordacht en gewogen. Ze passen bij de werkzaamheden die zij graag uitvoeren aan piano’s en vleugels. Ik kom ook pianotechnici tegen die de termen door elkaar heen gebruiken en het onderscheid niet maken.

Niet alleen pianostemmers geven verwarring. Als ik een avondje op marktplaats snuffel, kom ik diverse instrumenten tegen met als bijschrift “volledig gereviseerd”. In de praktijk blijkt vaak dat de pianostemmer een aantal hamertjes heeft vastgedraaid en een toets heeft bijgesteld.

Handig dus om de termen even op een rijtje te zetten. Uit te leggen wat de verschillen zijn en waarom die er zijn. Voordat ik de termen bespreek moet ik eerst het een en ander vertellen over hoe een piano of vleugel gemaakt wordt.

De romantiek van de pianobouwer.

Als je op Youtube filmpjes bekijkt over Duitse pianobouwers, dan word je meegenomen in een wereld van romantiek. Dat varieert van een oude man die in een bos eigenhandig de bomen selecteert voor zijn instrumenten, een robuuste, knappe jongeman die staat te schaven met een blokschaaf, vrijwel altijd een dame die met mechaniek onderdelen bezig is en een senior met snor die de instrumenten intoneert. De filmpjes ademen ambacht, vakmanschap en heel veel liefde voor het instrument. Dit is ook wat mensen graag geloven. Dat hun instrument met uiterste precisie en liefde is samengesteld. De waarheid is misschien iets minder mooi.

verschil tussen restaureren en reviseren pianofabriek

De echte pianofabriek

Piano’s en vleugels worden grotendeels met de hand, fabrieksmatig gemaakt. In die fabrieken werken niet alleen maar pianotechnici, maar vooral werknemers die hun uren maken. Carl staat heel de dag kammen te snijden, Heinrich voorziet die kammen van snaren, Johann trekt de snaren op spanning en Paula lijmt de hamerkoppen op de steeltjes. Uiteindelijk komt het instrument in zijn complete vorm bij de eindafregeling terecht en daar probeert de pianotechnicus van het object een instrument te maken. Dat lukt soms goed en soms helemaal niet.

verschil tussen restaureren en reviseren

…maar mijn oude hand-gepolitoerde piano uit 1920 is wel met veel liefde gemaakt toch?

Begin vorige eeuw was de piano een veel gangbaarder instrument. Bijna ieder gezin had een piano in huis en deze werden dan ook in grote getallen gemaakt. Vrijwel iedere Duitse stad had een pianobouwer. Er waren straten waar soms wel 4 pianofabrieken naast elkaar stonden. Het inslaan van stempennen en stemmen van piano’s behoorde tot het standaard omgevingsgeluid van sommige stadsdelen. Ook in deze fabrieken stonden honderden mensen hun uurtjes te maken. Er werd vrijwel niks ontworpen of doorgerekend aan de instrumenten. Ze kwamen vooral tot stand door het “trial & error” principe en afkijken bij andere fabrieken. Hoewel de piano’s uit deze tijd wel vaak meer dan stevig gebouwd werden en prachtig klonken. Is er bijzonder weinig romantiek te ontdekken bij het productie proces.

Piano’s zijn dus geen instrumenten die door een enkeling wordt vervaardigd van plank tot instrument. Iets wat bij andere instrumenten zoals gitaren, strijkinstrumenten of blaasinstrumenten wel zo is.

De pianotechnicus staat dus voor een nobele taak, tijdens een restauratie of revisie, de liefde in het instrument stoppen die hij in zijn fabriek niet heeft gehad.

Dit kan hij doen door onderdelen te herberekenen, keuzes van materialen af te stemmen op het instrument en het instrument te optimaliseren met de kennis die we nu hebben.

Wanneer is de vleugel of piano toe aan revisie of restauratie?

Bluthner vleugelEen goede piano of vleugel kan bij normaal gebruik en normaal onderhoud zo’n 50 tot 70 jaar mee. Tijdens groot onderhoud kunnen de hamerkoppen een keer geschuurd worden, de viltjes in de toetsen worden vervangen en andere kleine reparaties die de slijtage van het speelmechanisme verhelpen. Op een gegeven moment komt het instrument op een punt dat er onderdelen vervangen moeten worden zoals besnaring, mechaniek onderdelen of hamerkoppen. Dit is het punt om jezelf af te vragen of je met dit instrument verder wil. Bij veel instrumenten heb je voor een vergelijkbaar bedrag van de kosten een nieuw instrument of een goede occasion. Ben je gehecht aan het instrument en is het de moeite waard om hem nieuw leven in te blazen? Vanaf dat moment sta je voor de keuze om een instrument te restaureren of te reviseren.

Wat is dan het verschil tussen restaureren en reviseren?

Restauratie

Bij het restaureren van een vleugel of piano probeert de restaurateur de vleugel weer in dezelfde staat te krijgen als dat hij ooit uit de fabriek is gekomen. Sommige collega’s gebruiken termen als terugrepareren of herstellen.

Alle onderdelen worden opgemeten en vergelijkbare onderdelen worden besteld of nagemaakt. Er wordt gekeken naar gewichten van onderdelen, houtsoorten, welke kleur en soorten vilt er gebruikt is. De vraag die vooral gesteld wordt; Hoe heeft het instrument ooit geklonken? Dat is een interessante vraag, want 9 van de 10 keer is dit gokken. Goede opnames van instrumenten van voor 1960 zijn er namelijk niet en als mens zijn wij slecht in staat om het karakter van een bepaald geluid ongekleurd te onthouden. Het lastigste is dat ieder instrument anders is. Al vanaf het moment dat ze de fabriek verlaten. Als je iets restaureert met het doel een bepaalde klank te realiseren dan wordt het meestal een teleurstelling.

Revisie

Bij revisie van een piano of vleugel stelt de pianotechnicus zich bij ieder onderdeel de vraag: Hoe krijg ik dit, met de kennis van nu, optimaal voor dit instrument.

Bechstein besnaring klaarDe diktes van de stalen snaren worden herberekend voor een perfect verloop van volume en inharmoniciteit. De hamers, het hamervilt, de persing en het gewicht wordt aangepast aan hoe het instrument het mooiste klinkt. Het mechaniek wordt aangepast zodat de geometrie weer optimaal is. Het mechaniek wordt op een moderne manier uitgebalanceerd. Soms wordt zelfs de spanning van de zangbodem geoptimaliseerd bij vervanging.

Met andere woorden: Het trial & error principe en de foutjes van Carl, Heinrich, Johann en Paula uit de fabriek worden verbeterd en niet gekopieerd onder het mom van “de pianobouwer heeft het zo bedoeld”.

De onderdelen-vervanger

Deze groep mag ik niet onderschatten. De club van technici die een duidelijke voorkeur heeft voor restaureren of reviseren is namelijk niet zo groot. De grootste groep is de “onderdelen-vervanger”. Dat is de pianostemmer die in de zomervakantie uw mechaniek meeneemt en de hamers vervangt. Hij zoekt bij de leverancier hamerkoppen op met het zelfde kleurtje ondervilt. Hij knipt de oude koppen eraf en lijmt de nieuwe terug. Het instrument speelt anders, klinkt anders. Uw pianostemmer zal u vol zelfvertrouwen vertellen dat vanwege zijn jarenlange ervaring als ambachtelijke onderdelen-vervanger uw instrument beter klinkt. U gelooft hem. De prijs viel ook wel mee.

verschil tussen restaureren en reviseren en de onderdelen vervanger
Ambachtelijk werk van de “onderdelen vervanger”

Revisie en restauratie in de praktijk

Een goede pianotechnicus zal aandachtig luisteren naar de wensen van de klant en niet onbelangrijk de portemonnee. Samen met de klant worden dan keuzes gemaakt om sommige onderdelen te behouden, te reviseren of te restaureren. Belangrijkst is dat de pianotechnicus eerlijk is over wat hij kan beloven en wat het instrument hem terug geeft. Wij kunnen namelijk optimaliseren wat wij willen, maar het instrument geeft uiteindelijk aan wat het maximaal haalbare is. Een Frankenbach vleugel zal helaas nooit een Steinway & Sons worden. Andersom kan het wel. Zoek hiervoor een ambachtelijke onderdelen-vervanger.