Een verdrietige Steinway piano
Door een collega werd ik laatst bij een Steinway piano geroepen. De piano speelde zwaar, onregelmatig en “stuiterig”. Mijn collega zag al snel dat reparaties aan de piano slecht waren uitgevoerd. Dat deed vermoeden dat er waarschijnlijk meer aan de hand zal zijn dan dat een simpele afregelbeurt zou kunnen oplossen.
De pianiste vertelde dat ze gemiddeld 2 uur per dag speelt en dat de piano al vanaf de aanschaf (tweedehands) zwaar speelde. De vorige pianostemmer is met deze klacht aan de slag gegaan en heeft helaas door onkunde het tegenovergestelde bereikt.
Zoals je op de foto’s kan zien is er lood in de toets, op de toets en onder de toets geboord. Dit is een opeenstapeling van fouten en heeft deze piano bijna onbespeelbaar gemaakt. Mijn taak dus om de verdrietige Steinway piano weer vrolijk te maken.
Terug redeneren
Om te snappen wat er fout is gegaan is het leuk om aan de reparaties terug te redeneren wat de vorige pianostemmers hebben gedacht. De piano is (ik gok 20-30 jaar geleden) voorzien van nieuwe originele Steinway hamerkoppen. De piano is echter toentertijd (1903) ontworpen voor veel lichtere hamerkoppen. Bij het vervangen van de koppen is de piano dus zwaarder gaan spelen. De pianostemmer wil klachten daarover voor zijn en heeft extra lood voor in de toetsen geboord. Hier is de eerste fout gemaakt, een hardnekkige fout in pianoland. De pianostemmer wil dat de toets makkelijker naar beneden gaat en boort om die reden lood voor in de toets. Voor een gedeelte heeft hij gelijk, maar hij vergeet 3 dingen.
- Meer lood is meer massatraagheid dus de toetsen worden langzamer en gaan log spelen.
- De reden dat hij zwaarder speelt (zwaardere hamerkoppen) is niet verholpen.
- De toetsen van een piano (in tegenstelling tot een vleugel) hoort ten alle tijden uit zichzelf naar achter te vallen. Dit omdat de hele werking van het mechaniek hierop is gebaseerd.
Na deze foutieve reparatie is de Steinway piano verkocht. (misschien omdat hij te zwaar speelde?) De huidige eigenaar klaagt vervolgens over de zware speelaard. Helaas heeft deze pianostemmer hetzelfde gedacht en heeft onder de toetsen nog grotere blokken met lood geboord. Want ja… dan gaat hij nog lichter spelen. Daar is fout nummer 2. Door de hoeveelheid lood zijn de toetsen zich raar gaan gedragen tijdens het spelen en speelt de piano nog zwaarder.
Fout nummer 3!
Door dat de toetsen door al het lood niet meer uit zichzelf naar achter balanceren lieten sommige hamers het afweten. Het mechaniek werkte niet meer zoals het zou moeten. In plaats van de de pianostemmer gaat twijfelen over zijn reparaties en weer wat lood verwijdert schroeft hij nog wat extra lood op de achterkant van de toets.
De toetsen zijn nu zo zwaar dat piano spelen eigenlijk onmogelijk is.
Ik zie dit soort verkeerde reparaties heel vaak. Iedereen mag zich pianostemmer/technicus noemen en dat maakt dit een kwetsbaar beroep. Er zijn veel stemmers die (met alle goede bedoelingen en enthousiasme) piano’s en vleugels compleet onbespeelbaar kunnen maken.
Aan de ene kant maakt het mij verdrietig dat er zo’n prachtige Steinway piano staat die zo slecht is behandeld, maar aan de andere kant zijn dit voor mij de mooiste klussen. Mijn handen kriebelde al zodra ik de eerste klompen lood op de toetsen zag zitten.
De oplossing
Door het terug redeneren kom ik erachter waar de eerste fout wordt gemaakt. Dat is het moment waarop de hamers zijn vervangen en het eerste stukje extra lood in de toetsen werd geboord. Ik ga de toetsen dus terugbrengen naar die staat en vanaf daar de te zware speelaard op de juiste manier behandelen. In de piano heb ik van een aantal toetsen het lood afgeschroefd en ik kwam een aantal toetsen tegen die goed functioneerden. Deze heb ik gemarkeerd met een stipje en ga ik in de werkplaats wegen.
Het lood verwijderen
De loodjes van de onderkant afschroeven is een kleine moeite. Dat is een paar minuten werk en geeft waarschijnlijk de grootste verbetering.
Vervolgens ga ik al het lood uit de toetsen verwijderen. Er is door de tijd zoveel lood ingezet en weer uitgeboord dat het onmogelijk is om het orgineel te achterhalen. Doordat de gaten van de loodjes niet helemaal door de toets heen geboord zijn kan ik het lood er niet uit persen. Ik plaats een schroef in het lood en leg er een plankje met een gaatje op. Vervolgens trek ik de schroef met het lood uit het gat.
Het plankje dat ik gebruik tussen de toets en de tang is om te voorkomen dat ik de toets nog verder beschadig en om te voorkomen dat het hout uitbreekt. De stukken lood die te vast zitten boor ik eruit met de kolomboor. Uiteraard met mondkapje en veiligheidsbril. Ik wil geen loodvergiftiging.
Wat er overblijft zijn een set toetsen die er uit zien als gatenkaas. Ik vul de gaten op met een speciale lichtgewicht hout-epoxy. Deze heeft ongeveer dezelfde eigenschappen als het hout zodat de stevigheid weer terug is in de toetsen.
Toetsen opnieuw uitwegen
Vervolgens kan ik de toetsen opnieuw uitwegen. Toetsen van een piano horen voor het goed functioneren van het mechaniek altijd naar achteren te vallen. Om dit voor elkaar te krijgen weeg ik de toetsen op een weegschaal en bepaal daar de positie van het nieuwe lood. Aangezien ik op de weegschaal een negatief gewicht moet kunnen aflezen kalibreer ik de weegschaal met een messing “dummy”gewicht en zet die tijdens het wegen vervolgens op de toets.
Het nieuwe lood wordt vastgezet met de loodpers zodat deze er niet uit kan trillen tijdens het spelen.
De toetsen hebben vrijwel allemaal een klein loodje nodig achter zijn balans punt. Dat wil zeggen dat de toetsen van zichzelf zonder lood eigenlijk al behoorlijk in de buurt van het ideale gewicht zitten. De loodjes zijn dus slechts voor de perfectie.
De zwarte toetsen verf ik nog even met zwarte politoer. Zo valt het straks niet meer op dat er ooit een berg lood in heeft gezeten.
De overbrengingsverhouding veranderen.
Nu de toetsen weer een gezond gewicht hebben, moeten wij nog wel de aard van het te zware spelen oplossen. Daar zijn twee manieren voor.
- De hamerkoppen lichter maken. Hierdoor verandert het geluid van de piano ook significant en is relatief veel werk.
- Het veranderen van de overbrengingsverhouding zodat deze bij het nieuwe hamerkopgewicht past.
Ik kies in dit geval voor de tweede manier, omdat het geluid van de piano mooi is en omdat het simpelweg minder werk is. Het kantelpunt veranderen doe ik onder de toetsen op de balans balk. De vilten moesjes die onder de toetsen zitten knip ik door de helft en plak ik achter het balansgat. Hiermee verplaats ik het kantelpunt van de toets een paar millimeter en dit scheelt behoorlijk in het speelgewicht.
De oplettende lezer roept nu: Hee! Als je het kantelpunt van de toets verandert kloppen ook je metingen op de weegschaal niet meer! en dat klopt. Daarom heb ik bij het meten op de weegschaal al rekening gehouden met de verplaatsing van het kantelpunt. Op de foto zie je dat ik de balans pin voor het kantel-randje heb geplaatst.
De toetsen zijn nu allemaal zo gekalibreerd dat ze met 1 gram naar achter vallen en het kantelpunt is met een aantal milimeter verplaatst. De toetsen kunnen weer mee naar de klant en de piano kan weer opgebouwd worden.
Het resultaat
Op lokatie, terug bij de piano, heb ik de toetsen weer terug geplaatst en heb ik het mechaniek weer grondig afgeregeld. Dit was na het vervangen van de hamers nooit meer gebeurt gok ik. Het verschuiven van alleen het kantelpunt onder de toets bleek niet genoeg te zijn om de Steinway lekker te laten spelen dus heb ik ook het kantelpunt van de piloot aangepast. Nu speelt de piano weer als een piano. De toetsen vallen niet alleen soepel naar beneden, maar komen ook weer vlot terug. Dit maakt het weer mogelijk om snelle passages en riedeltjes te spelen zonder dat het mechaniek log reageert.
De pianiste schoof achter de toetsen en begon te spelen. In eerste instantie schrok ze van het verschil. Ze was gewend geraakt aan de zware toetsen. Gelukkig is ze na een korte wen-periode blij met het resultaat. De piano is niet verdrietig meer, maar een trotse Steinway & Sons.
