Blüthner revisie deel 4

In de voorgaande delen heb ik de zangbodem, stemblok en kammen vervangen. De kast en frame zijn gespoten en de Blüthner is voorzien van nieuwe snaren. Tijd voor een belangrijk onderdeel; Het Blüthner patent mechaniek.

Blüthner patent mechaniek

Het Blüthner patent mechaniek (ook wel opstotermechaniek genoemd) is een vleugelmechaniek dat is ontwikkeld door bluthner zelf. Dit mechaniek heeft in tegenstelling tot een modern mechaniek geen onderhamer en lijkt wat meer op een pianomechaniek. Het patentmechaniek heeft geen repetitie mechanisme. De toets moet na aanslag weer helemaal naar boven voordat je hem weer aan kan slaan.

Inmiddels heeft Blüthner in al zijn vleugels het moderne repetitie mechaniek zitten, maar toch zijn ze met dit mechaniek heel lang door gegaan. Het mechaniek speelde soepel en licht, daarom bleef het Blüthner patent mechaniek lange tijd verkrijgbaar als optie bij de aankoop van een Blüthner vleugel.

Plan van aanpak

Er zijn een aantal dingen bij dit mechaniek waar de pianotechnicus rekening mee dient te houden. Het restaureren van dit mechaniek gaat namelijk anders dan bij andere vleugelmechanieken. Als je bij de Blüthner fabriek (of direct bij Abel) nieuwe hamerkoppen besteld zijn deze namelijk altijd te zwaar. Bij een patentmechaniek kan je weinig tot niets veranderen aan de overbrengingsverhouding en is de enige manier om het speelgewicht te bepalen met het hamerkop gewicht of lood in de toets. Daar komt bij dat de toetsen van dit mechaniek uit zichzelf naar achteren horen te vallen en dus weinig tot geen lood mogen bevatten aan de voorkant. Dit kan misschien wat technisch klinken, maar je kan er vanuit gaan dat een pianotechnicus zonder “Blüthner-patent ervaring” hier gegarandeerd een traag en slecht functionerend mechaniek van gaat maken.

Naast dat dit Blüthner patent mechaniek alleen goed speelt met lichte hamerkoppen, bepaald dit ook in grote mate de beroemde “Blüthner toon”.

Plan van aanpak is dus:

Opmeten gewichten originele hamerkoppen
Opmeten (negatieve) gewichten toetsen
Kalibreren gewicht hamerkoppen
Kalibreren gewicht toetsen
Afregelen, stemmen, intoneren

Hamerkoppen

Het opmeten van de hamerkoppen doe ik op de PTD manier. Deze methode maakt het mogelijk onderdelen van een mechaniek te meten zonder de frictie van draaipunten. Deze methode kan je hier rechts zien. Het kapsel staat rechtop op een frictieloos draaipunt. Op deze manier meet je alleen het gewicht van de kop en steel. Het gedeelte wat belangrijk is voor de toon en speelgewicht. Daarna heb ik de nieuwe koppen vanuit de Blüthner fabriek opgemeten en naast elkaar gelegd.

Links zie je de resultaten van de originele hamerkop gewichten uit 1905. Hier zitten al behoorlijk wat pieken en dalen in, maar je krijgt wel een idee van de “gewichtscurve” waar de hamers in zitten. Rechts zie je de hamerkop gewichten van de hamers uit 2017. Dit zijn originele Blüthner koppen uit de Blüthner fabriek, volgens hun speciaal voor een patent mechaniek. Echter de hamers zijn over de hele linie veel te zwaar en zijn onmogelijk op deze manier te gebruiken zonder dat je een zwaar en log spelend mechaniek krijgt. Zo zie je maar dat je nooit blind mag varen op de “expertise” van een fabriek. Meten is weten!

De volgende stap is dus heel veel gewicht van de hamers afhalen en dit doe ik met een speciale tool voor op de cirkelzaag.

Met deze manier vliegen de grammen eraf en kom ik behoorlijk in de buurt van de originele gewichtscurve. Daarna kalibreer ik de hamers tot op de milligram doormiddel van een dremel met schuurpapier. Als er gewicht bij moet dan doe ik dat doormiddel van draadlood achter in de kop.

Links zie je de hamergewichten na het bewerken met de hamerkop verjong-tool. Dit komt al aardig in de buurt waar ik het wil hebben. Rechts zie je de uiteindelijke curve na het fijn kalibreren. Een goed gekalibreerd hamergewicht geeft een ongekend gelijkmatig resultaat in toon en speelgewicht.

De toetsen

De toetsen zijn nog ivoren exemplaren, maar in zeer slechte staat. Ik heb eerst alle ivoortjes losgepeuterd en opnieuw alles gelijmd. Dit is een behoorlijke klus dus dit heb ik opgedeeld in 5 a 6 toetsen per dag naast mijn andere werkzaamheden.

Links zie je de oude toetsen met vieze lijmrandjes tussen het voorgedeelte van het ivoor en het achtergedeelte. In het midden de reparatie en rechts de gepolijste toetsen.

Ook het originele toets gewicht heb ik opgemeten en een nieuw design gemaakt die bij het nieuwe hamergewicht past. Aangezien de toetsen van de Blüthner eigenlijk naar achter horen te vallen, meet ik de toetsen met behulp van een dummie gewicht. Ik kalibreer de weegschaal met een gewichtje en daarna weeg ik de toets met het gewichtje op de plek waar de toets ingedrukt dient te worden. Op deze manier kan ik de negatieve waarden aflezen.

Zoals je aan de lijnen low/medium/high kan zien zit in die curve meestal het gewicht van een modern repetitie mechaniek. Bij de Blüthner hoort de toets vele malen lichter te zijn en valt daarom zelfs uit het schema onderin. Wederom zie je dat de originele gewichten van de toetsen pieken en dalen vertonen van toets tot toets. Dit is omdat ze vroeger de toetsen kalibreerde op neergewicht zonder rekening te houden met frictie of overbrengings afwijkingen. Dan krijg je een grillig verloop en dat voelt ook als onregelmatig aan. Bij heel veel pianofabrieken doen ze dit helaas nog steeds zo.

In de grafiek rechts zie je de waardes van de toetsen na het kalibreren.

De demping

De demping is ook een apart geval. In plaats van normale asjes in de demperarmen werkte Blüthner toendertijd met perkament papier als draaipunt. Dit werkt nog perfect dus ik zie geen reden om dit te moderniseren. Net als Steinway en Yamaha heeft dit dempermechaniek geen pilootjes onder de demperarmen. Deze zijn wel handig voor het afregelen van de [expand title=”afkom »” trigclass=”noarrow”]De afkom is het moment waarop alle dempertjes tegelijkertijd van de snaren afkomen op het moment dat je het rechterpedaal indrukt. Door verstelbare pilootjes onder de dempertjes kan je dit moment makkelijker perfectioneren. [/expand] Ik heb daarom de ondersteun van het demperlichaam verjongd en voorzien van pilootjes. Dit geeft een hoop ruimte bij het inhangen van de demper en ook bij het naderhand bijstellen van de demper.

Ook het vilt heb ik vernieuwd en de demping krijgt zijn uiteindelijke plekje op de snaren.

De “finishing touch”

Alles is vernieuwd, verlijmd, gepolijst en gesmeerd. Nu is het tijd om het Blüthner patent mechaniek af te regelen. De toetsen krijgen hun nieuwe hoogte en diepgang en de hamers hun nieuwe stijghoogte. De kunst is om alle 88 toetsen zo gelijkmatig mogelijk af te regelen. Dit leer je als technicus niet na 1 mechaniek afregelen en ook niet na 10 mechanieken. Gelijkmatig afregelen leer je na jarenlang routine, routine en nog eens routine. Als het mechaniek is afgeregeld komt het leukste van de hele revisie; de toonvorming.

Door middel van het prikken in de hamerkop met naalden (intoneren) kan je de spanning van het vilt op de hamerkop losser maken of juist strakker. Met prikken aan de zijkant van de hamerkoppen breng je elasticiteit in de hamerkop en zo kan je door middel van veel luisteren en prikken het beste uit een vleugel halen.

De vleugel is inmiddels af en heeft een mooi plekje gevonden bij een nieuwe eigenaar.